منتخب سخنان امام علی (ع) - بخش حکمت های نهج البلاغه - ( قسمت چها

درود خدا بر او، فرمود: مرگ بهتر از تن به ذلت دادن و به اندک ساختن بهتر از دست نیاز به سوی مردم داشتن است. اگر به انسان نشسته در جای خویش چیزی ندهند. با حرکت و تلاش نیز نخواهد داد، روزگار دو روز است، روزی به سود تو، و روزی به زیان تو است، پس آنگاه که به سود تو است به خوش گذرانی و سرکشی روی نیاور، و آنگاه که به زیان تو است شکیبا باش. (حکمت 396) حقوق متقابل پدر و فرزند و درود خدا بر او، فرمود: همانا فرزند را به پدر، و پدر را به فرزند حقی است: حق پدر در فرزند این است که فرزند در همه چیز جز نافرمانی خدا، از پدر اطاعت کند، و حق فرزند بر پدر آن که نام نیکو بر فرزند نهد،‌ خوب تربیتش کند، و او را قرآن بیاموزد. (حکمت 399)

شناخت واقعیت ها و خرافات و درود خدا بر او، فرمود: چشم زخم حقیقت دارد، استفاده از نیروهای مرموز طبیعت حقیقت دارد، سحر و جادو وجود دارد، و فال نیک راست است؛ و رویداد بد را بدشگون دانستن، درست نیست، بوی خوش، درمان و نشاط آور، عسل درمان کننده و نشاط آور، سواری بهبودی آور، و نگاه به سبزه زار، درمان کننده و نشاط آور است. (حکمت 400) ارزش عقل و درود خدا بر او، فرمود: خدا عقل را به انسانی نداد جز آن که روزی او را با کمک عقل نجات بخشید. (حکمت 407) سر انجام حق ستیزی و درود خدا بر او، فرمود: هر کس با حق در افتاد نابود شد. (حکمت 408) هماهنگی قلب و چشم و درود خدا بر او، فرمود: قلب، کتاب چشم است. (آنچه چشم بنگرد در قلب نشیند.) (حکمت 409) ارزش پرهیزکاری و درود خدا بر او، فرمود: تقوا در رأس همة ارزش های اخلاقی است. (حکمت 410) احترام به استاد و درود خدا بر او، فرمود: با آن کس که تو را سخن آموخت به درشتی سخن مگو، و با کسی که راه نیکو سخن گفتن به تو آموخت، لاف بلاغت مزن. (حکمت 411) راه خودسازی و درود خدا بر او، فرمود: در تربیت خویش تو را بس که از آنچه بر دیگران نمی پسندی دوری کنی. (حکمت 412) راه تحمل مصیبت ها و درود خدا بر او، فرمود: در مصیبت ها یا چون آزادگان باید شکیبا بود، و یا چون ابلهان خود را به فراموشی زد. (حکمت 413) روش برخورد با دنیا (امیرالمؤمنین به فرزندش امام مجتبی خطاب کرد:) چیزی از دنیای حرام برای پس از مرگت باقی مگذار، زیرا آنچه از تو می ماند نصیب یکی از دو تن خواهد شد، یا شخصی است که آن را در طاعت خدا به کار گیرد، پس سعادتمند می شود به چیزی که تو را به هلاکت افکنده است. یا شخصی که آن را در نافرمانی خدا به کار گیرد، پس هلاک می شود به آنچه که تو جمع آوری کردی، پس تو در گناه او را یاری کرده ای، که هیچ یک از این دو نفر سزاوار آن نیستند تا بر خود مقدم داری. (این حکمت بگونة دیگری نیز نقل شده؛) پس از ستایش پروردگار ! آنچه از دنیا هم اکنون در دست تو است، پیش از تو در دست دیگران بود، و پس از تو نیز به دست دیگران خواهد رسید، و همانا تو برای دو نفر مال خواهی اندوخت، یا شخصی که اموال جمع شدة تو را در طاعت خدا به کار گیرد، پس به آنچه که تو را به هلاکت افکند سعادتمند می شود، یا کسی است که آن را در گناه به کار اندازد، پس با اموال جمع شدة تو هلاک خواهد شد، که هیچ یک از این دو نفر سزاوار نیستند تا بر خود مقدمشان بداری، و بار آنان را بر دوش کشی، پس برای گذشتگان رحمت الهی، و برای بازماندگان روزی خدا را امیدوار باش. (حکمت 416) راه درمان شهوت، و عفو اهانت کننده (اصحاب امام پیرامونش نشسته بودند که زنی زیبا از آنجا عبور کرد. حاضران دیده به آن زن دوختند. امام فرمود: ) همانا دیدگان این مردان به منظرة شهوت آمیز دوخته شده و به هیجان آمده اند، هر گاه کسی از شما با نگاه به زنی به شگفتی آید، با همسرش بیامیزد که او نیز زنی چون زن وی باشد. (مردی از خوارج گفت: خدا این کافر را بکشد چقدر فقه می داند ! مردم برای کشتن او برخاستند، امام فرمود: ) آرام باشید، دشنام را با دشنام باید پاسخ داد یا بخشیدن از گناه. (حکمت 420) ارزش نیکوکاری و درود خدا بر او، فرمود: کار نیک به جا آورید، و آن را هر مقدار که باشد کوچک نشمارید، زیرا کوچک آن بزرگ، و اندک آن فراوان است، و کسی از شما نگوید که: دیگری در انجام کار نیک از من سزاوارتر است ! . گر چه سوگند به خدا که چنین است، خوب و بد را طرفدارانی است که هر گاه هر کدام از آن دو را وا گذارید، انجامشان خواهند داد. (حکمت 420) ره آورد خودسازی و درود خدا بر او، فرمود: کسی که نهان خود را اصلاح کند، خدا آشکار او را نیکو گرداند، و کسی که برای دین خود کار کند، خدا دنیای او را کفایت فرماید، و کسی که میان خود و خدا را نیکو گرداند، خدا میان او و مردم را اصلاح خواهد کرد. (حکمت 423) ارزش عقل و بردباری و درود خدا بر او، فرمود: بردباری پرده است پوشاننده، و عقل شمشیری است بران،‌پس کمبودهای اخلاقی خود را با بردباری بپوشان، و هوای نفس خود را با شمشیر عقل بکش. (حکمت 424) مسئولیت توانگران و درود خدا بر او، فرمود: خدا را بندگانی است که برای سود رساندن به دیگران، نعمت های خاصی به آنان بخشیده، تا آنگاه که دست بخشنده دارند نعمت ها را در دستشان باقی می گذارد، و هر گاه از بخشش دریغ کنند، نعمت ها را از دستشان گرفته و به دست دیگران خواهد داد. (حکمت 425) دو چیز ناپایدار و درود خدا بر او، فرمود: سزاوار نیست که بندة خدا به دو خصلت اعتماد کند: تندرستی، و توانگری؛ زیرا در تندرستی ناگاه او را بیمار بینی، و در توانگری ناگاه او را تهیدست ! . (حکمت 426) جایگاه شکوه کردن و درود خدا بر او، فرمود: کسی که از نیاز خود نزد مؤمنی شکایت کند، گویی به پیشگاه خدا شکایت برده است، و کسی که از نیازمندی خود نزد کافری شکوه کند، گویی از خدا شکوه کرده است ! . (حکمت 427) اندوه سرمایه داران و درود خدا بر او، فرمود: بزرگ ترین حسرت ها در روز قیامت، حسرت خوردن مردی است که مالی را به گناه گرد آورد، و آن شخصی به ارث برد که در اطاعت خدای سبحان بخشش کرد، و با آن وارد بهشت شد، و گرد آوردندة اولی وارد جهنم گردید. (حکمت 429) اندوه زر اندوزی و درود خدا بر او، فرمود: همانا زیان کارترین مردم در معاملات، و نومید ترین مردم در تلاش، مردی است که تن در گردآوری مال خسته دارد، اما تقدیرها با خواست او هماهنگ نباشد، پس با حسرت از دنیا رود، و با بار گناه به آخرت روی آورد. (حکمت 430) اقسام روزی و درود خدا بر او، فرمود: روزی بر دو قسم است: آن که تو را می خواهد، ‌و آن که تو او را می جویی. کسی که دنیا را خواهد، مرگ نیز او را می طلبد تا از دنیا بیرونش کند، و کسی که آخرت را خواهد، دنیا او را می طلبد تا روزی او را به تمام پردازد. (حکمت 431) شناخت عدل و بخشش (از امام پرسیدند: عدل یا بخشش، کدام یک برتر است. حضرت فرمود: ) عدالت، هر چیزی را در جای خود می نهد، در حالی که بخشش آن را از جای خود خارج می سازد. عدالت تدبیر عمومی مردم است، در حالی که بخشش گروه خاصی را شامل است، پس عدالت شریف تر و برتر است. (حکمت 437) توصیف زهد و پارسایی و درود خدا بر او، فرمود: زهد بین دو کلمه از قرآن است، که خدای سبحان فرمود:«تا بر آنچه از دست شما رفته حسرت نخورید، و به آنچه به شما رسیده شادمان مباشید.» کسی که بر گذشته افسوس نخورد، و به آینده شادمان نباشد، همة جوانب زهد را رعایت کرده است. (حکمت 439) ارزش تداوم کار و درود خدا بر او، فرمود: چیز اندک که با اشتیاق تداوم یابد، بهتر از فراوانی است که رنج آور باشد. (حکمت 444) بهای جان آدمی و درود خدا بر او، فرمود: آیا آزاد مردی نیست که این لقمة جویندة حرام دنیا را به اهلش وا گذارد؟ همانا بهایی برای جان شما جز بهشت نیست،‌ پس کمتر از آن نفروشید ! . (حکمت 456) تشنگان مال و علم و درود خدا بر او، فرمود: دو گرسنه هرگز سیر نشوند: جویندة علم و جویندة مال. (حکمت 457) نشانه های ایمان و درود خدا بر او،‌ فرمود: نشانة ایمان آن است که راست بگویی، آنگاه که تو را زیان رساند، و دروغ نگویی که تو را سود رساند و آن که بیش از مقدار عمل سخن نگویی، و چون از دیگران سخن گویی از خدا بترسی ! . (حکمت 458) غیبت، نشانه ناتوانی و درود خدا بر او، فرمود: غیبت کردن،‌ تلاش ناتوان است. (حکمت 461) مسئولیت سرمایه داری و درود خدا بر او، فرمود: مردم را روزگاری دشوار در پیش است که توانگر اموال خود را سخت نگهدارد، در صورتی که به بخل ورزی فرمان داده نشد. خدای سبحان فرمود: «بخشش میان خود را فراموش نکنید.» بدان در آن روزگار، بلند مقام، و نیکان خوار گردند، و با درماندگان به ناچاری خرید و فروش می کنند در حالی که رسول خدا (ص) از معامله با درماندگان نهی فرموده. (حکمت 468) پرهیز از افراط و تفریط نسبت به امام و درود خدا بر او، فرمود: دو کس نسبت به من هلاک می گردند، دوستی که زیاده روی کند، و دروغ پردازی که به راستی سخن نگوید. (این کلام مانند سخن دیگری است که فرمود: ) دو تن نسبت به من هلاک گردند،‌ دوستی که از حد گذراند، و دشمنی که بیهوده سخن گوید. (حکمت 469) ارزش عفت و پاکدامنی و درود خدا بر او، فرمود: پاداش مجاهد شهید در راه خدا، بزرگتر از پاداش عفیف پاکدامنی نیست که قدرت بر گناه دارد و آلوده نمی گردد. همانا عفیف پاکدامن، فرشته ای از فرشته هاست. (حکمت 474) راه کشور داری (چون زیادبن ابیه را به جای عبدالله بن عباس و شهرهای اطراف آن حکومت داد، او را در دستورالعملی طولانی، از گرفتن مالیات نابهنگام نهی کرد و فرمود: ) عدالت را بگستران و از ستمکاری پرهیز کن، که ستم،‌ رأیت را به آوارگی کشاند و بیدادگری به مبارزه و شمشیر می انجامد. (حکمت 476) بزرگ ترین گناه و درود خدا بر او، فرمود: سخت ترین گناهان، گناهی است که گناهکار آن را سبک شمارد. (حکمت 477) مسئولیت آگاهان و درود خدا بر او، فرمود: خدا از مردم نادان عهد نگرفت که بیاموزند، تا آنکه از دانایان عهد گرفت که آموزش دهند. (حکمت 478) بدترین دوست و درود خدا بر او، فرمود: بدترین دوست،‌ آنکه برای او به رنج و زحمت افتی. (حکمت479)