منتخب سخنان امام علی (ع) - بخش حکمت های نهج البلاغه - ( قسمت سوم

وظیفة سرمایه داران و درود خدا بر او، فرمود: همانا خدای سبحان روزی فقرا را در اموال سرمایه داران قرار داده است، پس فقیری گرسنه نمی ماند،‌ جز به کامیابی توانگران، و خداوند از آنان دربارة گرسنگی گرسنگان خواهد پرسید. (حکمت 328) مسئولیت نعمت ها و درود خدا بر او، فرمود: بی نیازی از عذرخواهی، گرامی تر از عذر راستین است. (حکمت 329) روانشناسی مؤمن و درود خدا بر او، فرمود: (در توصیف مؤمن فرمود:) شادی مؤمن در چهرة او، و اندوه وی در دلش پنهان است، سینه اش از هر چیزی فراخ تر،‌ و نفس او از هر چیزی خوارتر است. برتری جویی را زشت، و ریاکاری را دشمن می شمارد، اندوه او طولانی، و همت او بلند است،‌ سکوتش فراوان، و وقت او با کار پر است، شکر گذار و شکیبا و ژرف اندیش است. از کسی درخواست ندارد و نرم خو و فروتن است، نفس او از سنگ خارا سخت تر اما در دین داری از بنده خوارتر است. (حکمت 333) آفات اموال و درود خدا بر او، فرمود: برای هر کسی در مال او دو شریک است: وارث، و حوادث. (حکمت 335) راه بی نیازی و درود خدا بر او،‌ فرمود: برترین بی نیازی و دارایی، ناامیدی است از آنچه در دست مردم است. (حکمت 342)

شناخت مردم و ضد ارزش ها و درود خدا بر او، فرمود: گفتارها نگهداری می شوند، و نهان ها آشکار، و هر کسی در گرو اعمال خویش است،‌ و مردم گرفتار کمبود ها و آفت هایند جز آن را که خدا نگه دارد؛ درخواست کنندگانشان مردم آزار، و پاسخ گویان به زحمت و رنج دچار اند،‌ و آن کس که در اندیشه از همه برتر است و اندک خشنودی یا خشمی از رأی خود باز می گردد. و آن کس که از همه استوارتر است از نیم نگاهی ناراحت شود یا کلمه ای او را دگرگون سازد. (حکمت 343) ضرورت توجه به فنا پذیری دنیا و درود خدا بر او،‌ فرمود: ای مردم ! از خدا بترسید، چه بسا آرزومندی که به آرزوی خود نرسید، و سازندة ساختمانی که در آن مسکن نکرد، و گردآورنده ای که زود آن چه را که گرد آورده رها خواهد کرد،‌ شاید که از راه باطل گرد آورده، و یا حق دیگران را بازداشته، و یا با حرام به هم آمیخته، که گناهش بر گردن اوست، و با سنگینی بار گناه در می گذرد،‌ و با پشیمانی و حسرت به نزد خدا می رود که :«در دنیا و آخرت زیان کرده و این است زیان کاری آشکار». (حکمت 344) مشکلات درخواست کردن و درود خدا بر او، فرمود: آبروی تو چون یخ جامد است که درخواست آن را قطره قطره آب می کند،‌ پس بنگر که آن را نزد چه کسی فرو می ریزی؟. (حکمت 346) جایگاه ستایش و درود خدا بر او، فرمود: ستودن بیش از آن چه که سزاوار است نوعی چاپلوسی، و کمتر از آن،‌ درماندگی یا حسادت است. (حکمت 347) سخت ترین گناه و درود خدا بر او، فرمود: سخت ترین گناه آنکه گناهکاران را کوچک بشمارد. (حکمت 348) الگوی انسان کامل و درود خدا بر او،‌ فرمود: آن کس که در عیب خود بنگرد، از عیب جویی دیگران بازماند، و کسی که به روزی خدا خشنود باشد بر آن چه که از دست رود اندوهگین نباشد، و کسی که شمشیر ستم برکشد با آن کشته شود، و آن کس که در کارها خود را به رنج اندازد خود را هلاک سازد، و هر کس خود را در گرداب های بلا افکند غرق گردد، و هر کس به جاهای بدنام قدم گذاشت متهم گردید. و کسی که زیاد سخن می گوید زیاد هم اشتباه دارد، و هر کس که زیاد اشتباه کرد، شرم و حیای او اندک است،‌ و آن که شرم او اندک،‌ پرهیزکاری او نیز اندک خواهد بود، و کسی که پرهیزکاری او اندک است دلش مرده، و آن که دلش مرده باشد در آتش جهنم سقوط خواهد کرد. و آن کس که زشتی های مردم را بنگرد، و آن را زشت بشمارد، سپس همان زشتی ها را مرتکب شود، پس او احمق واقعی است. قناعت، مالی است که پایان نیابد، و آن کس که فراوان به یاد مرگ باشد در دنیا به اندک چیزی خشنود است،‌ و هر کس بداند که گفتار او نیز از اعمال او به حساب می آید جز به ضرورت سخن نگوید. (حکمت 349) روانشناسی مردان ستمکار و درود خدا بر او، فرمود: مردم ستمکار را سه نشانه است: با سرکشی به مافوق خود ستم روا دارد،‌ و به زیردستان خود با زور و چیرگی ستم می کند،‌ و ستمکاران را یاری می دهد. (حکمت 350) امیدواری در سختی ها و درود خدا بر او، فرمود: چون سختی ها به نهایت رسد، گشایش پدید آید، و آن هنگام که حلقه های بلا تنگ گردد آسایش فرا رسد. (حکمت 351) اعتدال در پرداخت به امور خانواده (حضرت به برخی از یاران خود فرمود:) بیشتر اوقات زندگی را به زن و فرزندت اختصاص مده، زیرا اگر زن و فرزندت از دوستان خدا باشند خدا آن ها را تباه نخواهد کرد، و اگر دشمنان خدایند، چرا غم دشمنان خدا را می خوری؟ ! . (حکمت 352) بزرگ ترین عیب و درود خدا بر او،‌ فرمود: بزرگ ترین عیب آنکه چیزی را در خود داری، بر دیگران عیب بشماری ! (حکمت 353) قدرت خداوند در روزی رسانی (از امام پرسیدند: اگر در خانه ی مردی را به رویش ببندند، روزی او از کجا خواهد آمد؟ فرمود ( از آنجایی که مرگ او می آید. (حکمت 356) روش تسلیت گفتن (مردمی را در مرگ یکی از خویشاوندشان را چنین تسلیت گفت:) مردم از شما آغاز نشده، و به شما نیز پایان نخواهد یافت. این دوست شما به سفر می رفت، اکنون پندارید که به یکی از سفرها رفته؛ اگر او باز نگردد شما به سوی او خواهید رفت. (حکمت 357) راه خودسازی و درود خدا بر او، فرمود: ای اسیر آرزوها ! بس کنید ! زیرا صاحبان مقامات دنیا را تنها دندان حوادث روزگار به هراس افکند، ای مردم ! کار تربیت خود را، خود بر عهده گیرید و نفس را از عادت هایی که به آن حرص دارد، باز گردانید. (حکمت 359) ضرورت پرهیز از بدگمانی و درود خدا بر او، فرمود: شایسته نیست به سخنی که از دهان کسی که خارج شد، گمان بد ببرید، چرا که برای آن برداشت نیکویی می توان داشت. (حکمت 360) روش خواستن از خدا و درود خدا بر او،‌ فرمود: هر گاه از خدای سبحان درخواستی داری، ابتدا بر پیامبر اسلام (ص) درود بفرست، سپس حاجت خود را بخواه، زیرا خدا بزرگوار تر آن است که از دو حاجت درخواست شده،‌ یکی را برآورد و دیگری را باز دارد. (حکمت 361) ضرورت پرهیز از جدال و درگیری و درود خدا بر او،‌ فرمود: هر کس از آبروی خود بیمناک است، از جدال بپرهیزد. (حکمت 362) نشانة بی خردی و درود خدا بر او،‌ فرمود: شتاب بیش از توانایی بر کار، و سستی پس از به دست آوردن فرصت، از بی خردی است. (حکمت 363) ارزش های اخلاقی و درود خدا بر او، فرمود: اندیشه، آینه ای شفاف و عبرت از حوادث، بیم دهنده ای خیر اندیش است، و تو را در ادب کردن نفس همان بس که از آن چه انجام دادنش را برای دیگران نمی پسندی بپرهیزی. (حکمت 365) خبر از مسخ ارزش ها و درود خدا بر او، فرمود: روزگاری بر مردم خواهد آمد که از قرآن جز نشانی و از اسلام جز نامی، باقی نخواهد ماند. مسجد های آنان در آن روزگار آبادان، اما از هدایت ویران است. مسجد نشینان و سازندگان بناهای شکوهمند مساجد، بدترین مردم زمین می باشد، که کانون هر فتنه، و جایگاه هر گونه خطاکاری اند، هر کس از فتنه برکنار است او را به فتنه بازگرداند، و هر کس از فتنه عقب مانده او را به فتنه ها کشند، که خدای بزرگ می فرماید: «به خودم سوگند ! بر آنان فتنه ای بگمارم که انسان شکیبا در آن سرگردان ماند ! . و چنین کرده است، و ما از خدا می خواهیم که از لغزش غفلت ها در گذرد. (حکمت 369) هدف داری انسان و ضرورت تقوا (نقل کردند که امیرالمؤمنین کمتر بر منبری می نشست که پیش از سخن این عبارت را نگوید:) ای مردم از خدا بترسید، هیچ کس بیهوده آفریده نشد تا به بازی پردازد، و او را به حال خود وا نگذاشته اند تا خود را سرگرم کارهای بی ارزش نماید، و دنیایی که در دیده ها زیباست، جای گزین آخرتی نشود که آن را زشت می انگارند، و مغروری که در دنیا به بالاترین مقام رسیده، چون کسی نیست که در آخرت به کمترین نصیبی رسیده است. (حکمت 370) ارزش والای اخلاقی و درود خدا بر او، فرمود: هیچ شرافتی برتر از اسلام، و هیچ عزتی گرامی تر از تقوا،‌ و هیچ سنگری نیکوتر از پارسایی، و هیچ شفاعت کننده ای کارساز تر از توبه، و هیچ گنجی بی نیاز کننده تر از قناعت، و هیچ مالی در فقرزدایی، از بین برنده تر از رضایت به روزی نیست. و کسی که به اندازه کفایت زندگی از دنیا بردارد به آسایش دست یابد، و آسوده خاطر گردد، در حالی که دنیا پرستی کلید دشواری، و مرکب رنج و گرفتاری است، و حرص ورزی و خود بزرگ بینی و حسادت،‌ عامل بی پروایی در گناهان است،‌ و بدی، جامع تمام عیب ها است. (حکمت 371) عوامل استحکام دین و دنیا (حضرت جابر بن انصاری فرمود : ) ای جابر ! استواری دین و دنیا به چهار چیز است: عالمی که به علم خود عمل کند و جاهلی که از آموختن سر باز نزند، و بخشنده ای که در بخشش بخل نورزد،‌ و فقیری که آخرت خود را به دنیا نفروشد. (حکمت 372) مراحل امر و به معروف و نهی از منکر (و همانند حکمت گذشته سخن دیگری از امام نقل شد؛) گروهی، منکر را با دست و زبان و قلب انکار می کنند، آنان تمامی خصلت های نیکو را در خود گرد آورده اند. گروهی دیگر، منکر را با زبان و قلب انکار کرده، اما دست به کاری نمی برند، پس چنین کسی دو خصلت از خصلت های نیکو را گرفته و دیگری را تباه کرده است. و بعضی منکر را تنها با قلب منکر کرده، و با دست و زبان خویش اقدامی ندارند، پس دو خصلت را که شریف تر است تباه ساخته و یک خصلت را به دست آورده اند. و بعضی دیگر منکر را با زبان و قلب و دست رها ساخته اند که چنین کسی از آنان، مرده ای میان زندگان است و تمام کارهای نیکو و جهاد در راه خدا، برابر امر به معروف و نهی از منکر، چونان قطره ای بر دریای مواج و پهناور است، و همانا امر به معروف و نهی از منکر، نه اجلی را نزدیک می کنند، و نه از مقدار روزی می کاهند، و از همة اینها برتر، سخن حق در پیشروی حاکمی ستمکار است. (حکمت 374) آثار شوم بخل ورزی و درود خدا بر او، فرمود: بخل ورزیدن کانون تمام عیب ها، و مهاری است که انسان را به سوی هر بدی می کشاند. (حکمت 378) اقسام روزی و پرهیز از حرص زدن و درود خدا بر او، فرمود: ای فرزند آدم ! روزی دو گونه است، روزی که تو آن را جویی، و روزی که تو را می جوید، که اگر به سراغش نروی به سوی تو آید. پس اندوه سال خود را بر اندوه امروزت منه، که بر طرف کردن اندوه هر روز از عمر تو را کافی است. اگر سال آینده در شمار عمر تو باشد همانا خدای بزرگ در هر روز سهم تو را خواهد داد، و اگر از شمار عمرت نباشد تو را با اندوه آنچه کار است؟ که هر گز جوینده ای درگرفتن سهم روز تو بر تو پیشی نگیرد، و چیره شونده ای بر تو چیره نگردد، و آنچه برای تو مقدر گشته بی کم و کاست به تو خواهد رسید. (حکمت 379) ضرورت یاد مرگ و درود خدا بر او، فرمود: چه بسیار کسانی که در آغاز روز بودند و به شامگاه نرسیدند، و چه بسیار کسانی که در آغاز شب بر او حسد می بردند و در پایان شب عزاداران به سوگشان نشستند. (حکمت 380) ضرورت راز داری و کنترل زبان و درود خدا بر او، فرمود: سخن در بند توست، تا آن را نگفته باشی، و چون گفتی، تو در بند آنی، پس زبانت را نگهدار چنان که طلا و نقره خود را نگه می داری، زیرا چه بسا سخنی که نعمتی را طرد یا نعمتی را جلب کرد. (حکمت381) ارزش سکوت و درود خدا بر او، فرمود: آنچه نمی دانی مگو، بلکه همة آنچه را که می دانی نیز مگو، زیرا خداوند بزرگ بر اعضاء بدنت چیزهایی را واجب کرده که از آنها در روز قیامت بر تو حجت آورد. (حکمت 382) تلاش در اطاعت و بندگی و درود خدا بر او، فرمود: بترس که خداوند تو را به هنگام گناهان بنگرد، و در طاعت خویش نیاید، آنگاه از زیان کارانی، هر گاه نیرومند شدی توانت را در طاعت پروردگار به کار گیر، و هر گاه ناتوان گشتی، ناتوانی را در نافرمانی خدا قرار ده. (حکمت 383) فقر زدایی و سلامت و درود خدا بر او، فرمود: آگاه باشید که فقر نوعی بلا است. و سخت تر از تنگدستی بیماری تن و سخت تر از بیماری تن، بیماری قلب است. آگاه باشید که همانا، عامل تندرستی، تقوای دل است. (حکمت 388) ضرورت عمل گرایی و درود خدا بر او، فرمود: آن کس که کردارش او را به جایی نرساند، بزرگی خاندانش، او را به پیش نخواهد راند. (در نقل دیگری آمد که) آن کس که ارزش خویش از دست بدهد، بزرگی خاندانش، او را سودی نخواهد رساند. (حکمت 389) برنامه ریزی صحیح در زندگی و درود خدا بر او، فرمود: مؤمن باید شبانه روز خود را به سه قسم تقسیم کند: زمانی برای نیایش و عبادت پروردگار، و زمانی برای تأمین هزینه زندگی، و زمانی برای واداشتن نفس به لذت هایی که حلال و مایة زیبایی است. خردمند را نشاید جز آن که در پی سه چیز حرکت کند: کسب حلال برای تأمین زندگی، یا گام نهادن در راه آخرت، یا به دست آوردن لذت های حلال. (حکمت 390) ضرورت ترک حرام و غفلت زدگی و درود خدا بر او، فرمود: از حرام دنیا چشم پوش، تا خدا زشتی های آن ر ا به تو نمایاند، و غافل مباش که لحظه ای از تو غفلت نشود. (حکمت 391) راه شناخت انسان ها (سخن گفتن) و درود خدا بر او،‌ فرمود: سخن بگویید تا شناخته شوید، زیرا که انسان در زیر زبان خود پنهان است. (حکمت 392) روش برخورد با دنیا و درود خدا بر او، فرمود: از دنیا آن مقدار که به تو می رسد بردار و از آنچه پشت کند، روی گردان، و اگر نتوانی، در جستجوی دنیا، نیکو تلاش کن. (حکمت 393) ارزش سخن و درود خدا بر او، فرمود: بسا سخن که از حملة مسلحانه کارگر تر است. (حکمت 394)