منتخب سخنان امام علی (ع) - بخش حکمت های نهج البلاغه - ( قسمت دوم

(مردی از امام درخواست اندرز کرد) و درود خدا بر او، فرمود: از کسانی مباش که بدون عمل صالح به آخرت امیدوار است، و توبه را با آرزوهای دراز به تأخیر می اندازد، در دنیا چونان زاهدان سخن می گوید، اما در رفتار همانند دنیا پر ستان است، اگر نعمت ها به او برسد سیر نمی شود، و در محرومیت قناعت ندارد، از آنچه به او رسید شکر گزار نیست، و از آنچه مانده زیاده طلب است. دیگران را پرهیز می دهد اما خود پروا ندارد؛ به فرمان برداری اطاعت امر می کند اما خود فرمان نمی برد، نیکوکاران را دوست می دارد اما رفتارشان را ندارد؛ گناهکاران را دشمن دارد اما خود یکی از گناهکاران است، و با گناهان فراوان مرگ را دوست نمی دارد، اما در آنچه که مرگ را ناخوشایند ساخت پا فشاری دارد، اگر بیمار شود پشیمان می شود، و اگر تندرست باشد سرگرم خوش گذرانی هاست؛

در سلامت مغرور و در گرفتاری ناامید است؛ اگر مصیبتی به او رسد به زاری خدا را می خواند. اگر به گشایش دست یافت مغرورانه از خدا روی بر می گرداند. نفس او به نیروی گمان ناروا، بر او چیرگی دارد، و او با قدرت یقین بر نفس خود چیره نمی گردد. برای دیگران که گناهی که کمتر از او دارند نگران، و بیش از آنچه که عمل کرده امید وار است. اگر بی نیاز گردد مست و مغرور شود، و اگر تهیدست گردد، مأیوس و سست شود. چون کار کند در آن کوتاهی ورزد، و چون چیزی خواهد زیاده روی نماید، چون در برابر شهوت قرار گیرد گناه را برگزیده، توبه را به تأخیر اندازد، و چون رنجی به او رسد از راه ملت اسلام دوری گزیند؛ عبرت آموزی را طرح می کند، اما خود عبرت نمی گیرد؛ در پند دادن مبالغه می کند، اما خود پند پذیر نمی باشد. سخن بسیار می گوید، اما کردار خوب او اندک است ! برای دنیای زود گذر تلاش و رقابت دارد، اما برای آخرت جاویدان آسان می گذرد؛ سود را زیان، و زیان را سود می پندارد؛ از مرگ هراسناک است، اما فرصت را از دست می دهد؛ گناه دیگری را بزرگ می شمارد، اما گناهان بزرگ خود را کوچک می پندارد؛ طاعت دیگران را کوچک و طاعت خود را بزرگ می داند؛ مردم را سرزنش می کند، اما خود را نکوهش نکرده با خود ریاکارانه برخورد می کند؛ خوشگذرانی با سرمایه داران را بیش تر از یاد خدا با مستمندان دوست دارد، به نفع خود بر زیان دیگران حکم می کند، اما هرگز به نفع دیگران بر زیان خود حکم نخواهد کرد، دیگران را هدایت اما خود را گمراه می کند، دیگران از او اطاعت می کنند، و او مخالفت می ورزد، حق خود را به تمام می گیرد، اما حق دیگران را به کمال نمی دهد، از غیر خدا می ترسد، اما از پروردگار خود نمی ترسد ! . (حکمت 150) اهمیت نیت ها و درود خدا بر او، فرمود: آن کس که از کار مردمی خشنود باشد، چونان کسی است که همراه آنان بوده و هر کس که به باطلی روی آورد، دو گناه بر عهدة او باشد: گناه کردار باطل و گناه خشنودی به کار باطل. (حکمت 154) روش برخورد با دوستان بد و درود خدا بر او، فرمود: برادرت را با احسانی که در حق او می کنی سرزنش کن، و شر او را با بخشش بازگردان. (حکمت 158) فقر و نابودی و درود خدا بر او، فرمود: فقر، مرگ بزرگ است ! . (حکمت 163) پرهیز از زر اندوزی و درود خدا بر او، فرمود: ای فرزند آدم ! آنچه را که بیش از نیاز خود فراهم کنید، برای دیگران اندوخته اید. (حکمت 192) بی توجهی به سپاسگزاری مردم و درود خدا بر او، فرمود: ناسپاسی مردم تو را از کار نیکو باز ندارد، زیرا هستند کسانی، بی آنکه از تو سودی برند تو را می ستایند، چه بسا ستایش اندک آنان برای تو، سود مندتر از ناسپاسی ناسپاسان باشد. (حکمت 204) ارزش های اخلاقی و درود خدا بر او، فرمود: بخشندگی، نگاهدارنده آبروست، و شکیبایی دهان بند بی خردان، و عفو زکات، پیروزی، و دوری کردن، کیفر خیانتکار، و مشورت چشم هدایت است. و آن کس که با رأی خود احساس بی نیازی کند به کام خطرها افتد، شکیبایی با مصیبت های شب و روز پیکار کند، و بی تابی، زمان را در نابودی انسان یاری دهد، و برترین بی نیازی ترک آرزوهاست، و چه بسا عقل که اسیر فرمانروایی هوس است؛ حفظ و به کار گیری تجربه رمز پیروزی است، و دوستی، نوعی خویشاوندی بدست آمده است، و به آن کس که به ستوه آمده و توان تحمل ندارد اعتماد نکن. (حکمت 211) نرم خویی و کامیابی و درود خدا بر او، فرمود، کسی که درخت شخصیت او نرم و بی عیب باشد، شاخ و برگش فراوان است. (حکمت 214) حسادت، آفت دوستی و درود خدا بر او، فرمود: حسادت بر دوست، از آفات دوستی است. (حکمت 218) عدالت در قضاوت و درود خدا بر او، فرمود: داوری با گمان بر افراد مورد اطمینان، دور از عدالت است. (حکمت 220) آینده دردناک ستمکاران و درود خدا بر او، فرمود: بدترین توشه برای قیامت، ستم بر بندگان است. (حکمت 221) بی توجهی به بدی بدکاران و درود خدا بر او، فرمود: خود را به بی خبری نمایاندن از بهترین کارهای بزرگان است. (حکمت 222) حیا و عیب پوشی و درود خدا بر او، فرمود: آن کس که لباس حیا بپوشد کسی عیب او را نبیند. (حکمت 223) برخی از ارزش های اخلاقی و درود خدا بر او فرمود: با سکوت بسیار، وقار انسان بیشتر شود، و با انصاف بودن، دوستان را فراوان کند، و با بخشش، قدر و منزلت انسان بالا رود، و با فروتنی، نعمت کامل شود، و با پرداخت هزینه ها، بزرگی و سروری ثابت گردد، و روش عادلانه، مخالفان را در هم شکند، و با شکیبایی در برابر بی خرد یاران انسان زیاد گردند. (حکمت 224) ارکان ایمان و درود خدا بر او، فرمود: ایمان، بر شناخت با قلب، اقرار با زبان، و عمل با اعضا و جوارح استوار است. (حکمت 227) ارزش ها و ضد ارزش ها و درود خدا بر او، فرمود: کسی که از دنیا اندوهناک می باشد، از قضای الهی خشمناک است؛ و آن کس که از مصیبت وارد شده شکوه کند از خدا شکایت کرده؛ و کسی که نزد توانگری رفته و به خاطر سرمایه اش برابر او فروتنی کند، دو سوم دین خود را از دست داده است؛ و آن کس که قرآن بخواند و وارد آتش جهنم شود حتماً از کسانی است که آیات الهی را بازیچه قرار داده است، و آن کس که قلب او با دنیا پرستی پیوند خورد، همواره جانش گرفتار سه مشکل است: اندوهی رها نشدنی، حرصی جدا نشدنی، و آرزویی نا یافتنی. (حکمت 228) اقسام عبادت و درود خدا بر او، فرمود: گروهی خدا را به امید بخشش پرستش کردند، که این پرستش بازرگانان است و گروهی او را از روی ترس عبادت کردند که این عبادت بردگان است، و گروهی خدا را از روی سپاسگزاری پرستیدند و این پرستش آزادگان است. (حکمت 237) غصب و ویرانی و درود خدا بر او، فرمود: سنگ غصبی در بنای خانه، مایة ویران شدن آن است. (حکمت 240) ارزش ترس از خداوند و درود خدا بر او، فرمود: هر چند اندک؛ و میان خود و خدا پرده ای قرار ده هر چند نازک ! . (حکمت 242) مسئولیت نعمت های الهی و درود خدا بر او، فرمود: خدا را در هر نعمتی حقی است، هر کس آن را بپردازد، فزونی یابد، و آن کس که نپردازد و کوتاهی کند، در خطر نابودی قرار گیرد. (حکمت 244) کاستی قدرت و کنترل شهوت و درود خدا بر او، فرمود: هنگامی که توانایی فزونی یابد، شهوت کاستی گیرد. (حکمت 245) تلاش در انفاق های اقتصادی و درود خدا بر او، فرمود: ای فرزند آدم ! خودت وصی مال خویش باش، امروز به گونه ای عمل کن که دوست داری پس از مرگت عمل کنند. (حکمت 254) تند خویی و جنون و درود خدا بر او، فرمود: تندخویی بی مورد نوعی دیوانگی است، زیرا که تندخو پشیمان می شود، و اگر پشیمان نشد، پس دیوانگی او پایدار است. (حکمت 255) پندهای جاویدان(راه شاد کردن دیگران) و درود خدا بر او، فرمود: ای کمیل ! خانواده ات را فرمان ده که روز ها در بدست آوردن بزرگواری، و شب ها در رفع نیاز خفتگان بکوشند. سوگند به خدایی که تمام صداها را می شنود ! هر کس دلی را شاد کند، خداوند از آن شادی لطفی برای او قرار دهد. (حکمت 257) صدقه و توانگری و درود بر او، فرمود: هر گاه تهیدست شدید با صدقه دادن، با خدا تجارت کنید.(حکمت 258) شناخت جایگاه وفاداری و درود خدا بر او، فرمود: وفاداری با خیانت کاران نزد خدا نوعی خیانت، و خیانت به خیانت کاران نزد خدا وفاداری است. (حکمت 259) پرهیز از حرص ورزی در کسب روزی و درود خدا بر او، فرمود: ای فرزند آدم ! اندوه روز نیامده را بر امروزت میفزا، زیرا اگر روز نرسیده، از عمر تو باشد خدا روزی تو را خواهد رساند. (حکمت267) اعتدال در دوستی ها و دشمنی ها و درود بر او، فرمود: در دوستی با دوست مدارا کن، شاید روزی دشمن تو گردد، و در دشمنی با دشمن نیز مدارا کن، زیرا شاید روزی دوست تو گردد. (حکمت 268) روش برخورد با دنیا و درود خدا بر او، فرمود: مردم در دنیا دو دسته اند: یکی آن کس که در دنیا برای دنیا کار کرد، و دنیا او را از آخرتش بازداشت، بر بازماندگان خویش از تهیدستی هراسان،‌ و از تهیدستی خویش در امان است، پس زندگانی خود را در راه سود دیگران از دست می دهد. و دیگری آن که در دنیا برای آخرت کار می کند، و نعمت های دنیا نیز بدون تلاش به او روی می آورد، پس بهرة هر دو جهان را چشیده، و مالک هر دو جهان می گردد، و با آبرومندی در پیشگاه خدا صبح می کند، و حاجتی را از خدا درخواست نمی کند جز آن که روا می گردد. (حکمت 269) ضد ارزش های اخلاقی و درود خدا بر او، فرمود: طمع به هلاکت می کشاند و نجات نمی دهد، و به آنچه ضمانت کند،‌ وفادار نیست، و بسا نوشندة آبی که پیش از سیراب شدن، گلوگیرش شد و ارزش آنچه که بر سر آن رقابت می کنند، هر چه بیشتر باشد، مصیبت از دست دادنش اندوه بارتر خواهد بود، و آرزوها چشم بصیرت را کور می کند، و آنچه روزی هر کسی است بی جستجو خواهد رسید. (حکمت 275) ارزش تداوم عمل و درود خدا بر او، فرمود: کار اندکی که ادامه یابد، از کار بسیاری که از آن به ستوه آیی امیدوار کننده تر است. (حکمت 278) شناخت جایگاه واجبات و مستحبات و درود خدا بر او، فرمود: هر گاه مستحبات به واجبات زیان رساند آن را ترک کنید. (حکمت 279) علل سقوط جامعه و درود خدا بر او، فرمود: جاهلان شما پر تلاش، و آگاهان شما تن پرور و کوتاهی ورزند ! . (حکمت 283) جهل و خواری و درود خدا بر او، فرمود: هر گاه خدا بخواهد بنده ای را خوار کند، دانش را از او دور سازد. (حکمت 288) الگوی کامل انسانیت و درود خدا بر او، فرمود: در گذشته برادری دینی داشتم که در چشم من بزرگ مقدار بود چون دنیای حرام در چشم او بی ارزش می نمود، و از شکم بارگی دور بود. پس آنچه را نمی یافت آرزو نمی کرد، و آنچه را می یافت زیاده روی نداشت. در بیشتر عمرش ساکت بود، اما گاهی که لب به سخن می گشود بر دیگر سخنوران برتری داشت، و تشنگی پرسش کنندگان را فرو می نشاند. به ظاهر ناتوان و مستضعف می نمود، اما در برخورد جدی چونان شیر بیشه می خروشید، یا چون مار بیابانی به حرکت در می آمد. تا پیش قاضی نمی رفت دلیلی مطرح نمی کرد، و کسی را که عذری داشت سرزنش نمی کرد، تا آن که عذر او را می شنید، از درد، شکوه نمی کرد، مگر پس از تندرستی و بهبودی. آنچه عمل می کرد می گفت، و بدان چه عمل نمی کرد چیزی نمی گفت، اگر در سخن گفتن بر او پیشی می گرفتند در سکوت مغلوب نمی گردید. و بر شنیدن بیشتر از سخن گفتن حریص بود. اگر بر سر دو راهی دو کار قرار می گرفت، می اندیشید که کدام یک با خواستة نفس نزدیک تر است با آن مخالفت می کرد، پس بر شما باد روی آوردن به اینگونه از ارزش های اخلاقی، با یکدیگر در کسب آنها رقابت کنید، و اگر نتوانستید، بدانید که به دست آوردن برخی از آن ارزش های اخلاقی، بهتر از رها کردن همه است.(حکمت 289) مسئولیت نعمت ها و درود خدا بر او، فرمود: اگر خدا بر گناهان وعدة عذاب نمی داد، لازم بود به خاطر سپاسگزاری از نعمت هایش نافرمانی نشود. (حکمت 290) دوستی با احمق، هرگز ! ! و درود خدا بر او، فرمود: هم نشین بی خرد مباش، که کار زشت خود را زیبا جلوه داده، دوست دارد تو همانند او باشی. (حکمت 293) پرهیز از دشمنی ها (شخصی را دید که چنان بر ضد دشمنش می کوشید که به خود زیان می رسانید، حضرت فرمود:) تو مانند کسی هستی که نیزه در بدن خود فرو برد، تا دیگری را که در کنار اوست بکشد ! . (حکمت 296) شگفتی روزی بندگان (از امام پرسیدند: چگونه خدا با فراوانی انسان ها به حسابشان رسیدگی می کند؟. حضرت پاسخ داد: ) آن چنان که با فراوانی آنان روزیشان می دهد ! (و باز پرسیدند چگونه به حساب انسان ها رسیدگی می کند که او را نمی بینند فرمود:) همانگونه که آنان را روزی می دهد و او را نمی بینند ! .(حکمت 300) ارزش دنیا دوستی و درود خدا بر او، فرمود: مردم فرزندان دنیا هستند و هیچ کس را بر دوستی مادرش نمی توان سرزنش کرد. (حکمت 303) خدا ترس در خلوت گاهها و درود خدا بر او، فرمود: از نافرمانی خدا در خلوت ها بپرهیزید، زیرا همان که گواه است، داوری کند. (حکمت 324)