منتخب سخنان امام علی (ع) - بخش حکمت های نهج البلاغه ( قسمت اول)

روش زندگی با مردم و درود خدا بر او، فرمود: با مردم آنگونه معاشرت کنید، که اگر مردید بر شما اشک ریزند، و اگر زنده ماندید، با اشتیاق سوی شما آیند. (حکمت 10) روش برخورد با دشمن و درود خدا بر او، فرمود: اگر بر دشمنت دست یافتی، بخشیدن او را شکرانة پیروزی قرار ده. (حکمت 11) آیین دوست یابی و درود خدا بر او، فرمود: ناتوان ترین مردم کسی است که در دوست یابی ناتوان است، و از او ناتوان تر آن که دوستان خود را از دست بدهد. (حکمت 12)

روش استفادة از نعمت ها و درود خدا بر او، فرمود: چون نشانه های نعمت پروردگار آشکار شد، با ناسپاسی نعمت ها را از خود دور نسازید. (حکمت 13) روش یاری کردن مردم و درود خدا بر او، فرمود: از کفارة گناهان بزرگ، به فریاد مردم رسیدن، و آرام کردن مصیبت دیدگان است. (حکمت 24) ترس از خدا در فزونی نعمت ها و درود خدا بر او، فرمود: ای فرزند آدم ! زمانی که خدا را می بینی که انواع نعمت ها را به تو می رساند تو در حالی که معصیت کاری، بترس.(حکمت 25) اعتدال در بخشش و حسابرسی و درود خدا بر او، فرمود: بخشنده باش اما زیاده روی نکن، در زندگی حسابگر باش اما سخت گیر مباش. (حکمت 33) ضرورت ترک آداب جاهلی و درود خدا بر او، فرمود: (در سر راه صفین دهقانان شهر انبار تا امام را دیدند پیاده شده، و پیشاپیش آن حضرت می دویدند. فرمود: چرا چنین می کنید؟ گفتند: عادتی است که پادشاهان خود را احترام می کردیم، فرمود: )به خدا سوگند ! که امیران شما از این کار سودی نبردند، و شما در دنیا با آن خود را به زحمت می افکنید و در آخرت دچار رنج و زحمت می گردید، و چه زیانبار است رنجی که عذاب در پی آن باشد، و چه سودمند است آسایشی که با آن، امان از آتش جهنم باشد.(حکمت 37) ارزش ها و آداب معاشرت با مردم به فرزندش امام حسن فرمود: پسرم ! چهار چیز از من یاد گیر (در خوبی ها)، و چهار چیز به خاطر بسپار (هشدارها)، که تا به آنها عمل می کنی زیان نبینی: الف- خوبی ها 1- همانا ارزشمند ترین بی نیازی عقل است، 2- و بزرگ ترین فقر بی خردی است، 3- و ترسناک ترین تنهایی خود پسندی است، 4- و گرامی ترین ارزش خانوادگی، اخلاق نیکوست. ب- هشدارها 1- پسرم ! از دوستی با احمق بپرهیز، چرا که می خواهد به تو نفعی رساند اما دچار زیانت می کند. 2- از دوستی با بخیل بپرهیز، زیرا آنچه را که سخت به آن نیاز داری از تو دریغ می دارد. 3- و از دوستی با بدکار بپرهیز، که با اندک بهایی تو را می فروشد. 4- و از دوستی با دروغگو بپرهیز، که او به سراب ماند، دور را به تو نزدیک، و نزدیک را دور می نمایاند. (حکمت 38) جایگاه واجبات و مستحبات و درود خدا بر او، فرمود: عمل مستحب انسان را به خدا نزدیک نمی گرداند اگر به واجب زیان رساند. (حکمت 39) ارزش آخرت گرایی و درود خدا بر او، فرمود: خوشا به حال کسی که به یاد معاد باشد، برای حسابرسی قیامت کار کند، با قناعت زندگی کند، و از خدا راضی باشد. (حکمت 44) ارزش پشیمانی و زشتی غرور زدگی و درود خدا بر او، فرمود: گناهی که تو را پشیمان کند بهتر از کار نیکی است که تو را به خود پسندی وا دارد. (حکمت 46) ارزش های اخلاقی و درود خدا بر او، فرمود: هیچ ثروتی چون عقل، و هیچ فقری چون نادانی نیست. هیچ ارثی چون ادب، و هیچ پشتیبانی چون مشورت نیست. (حکمت 54) توانگری و شهوت ها و درود خدا بر او، فرمود: ثروت، ریشة شهوت هاست. (حکمت 58) ارزش ایثار اقتصادی و درود خدا بر او، فرمود: از بخشش اندک شرم مدار که محروم کردن، از آن کمتر است. (حکمت 67) ره آورد عفت و شکر گذاری و درود خدا بر او، فرمود: عفت ورزیدن زینت فقر و شکر گذاری زینت بی نیازی است. (حکمت 68) حفظ روح امیدواری و درود خدا بر او، فرمود: اگر به آنچه که می خواستی نرسیدی، از آنچه هستی نگران مباش. (حکمت 69) میزان ارزش انسانها( ارزش تخصص و تجربه) و درود خدا بر او، فرمود: ارزش هر کس به مقدار دانایی و تخصص اوست. (حکمت 81) ارزش های والای انسانی و درود خدا بر او، فرمود: شما را به پنج چیز سفارش می کنم که اگر برای آنها شتران را پرشتاب برانید و رنج سفر را تحمل کنید سزاوار است: کسی از شما جز به پروردگار خود امیدوار نباشد، و جز از گناه خود نترسد، و اگر از یکی سؤال کردند و نمی داند، شرم نکند و بگوید نمی دانم، و کسی در آموختن آنچه نمی داند شرم نکند، و بر شما باد به شکیبایی، که شکیبایی، ایمان را چون سر است بر بدن و ایمان بدون شکیبایی چنان بدن بی سر، ارزشی ندارد. (حکمت 82) دو عامل ایمنی مسلمین امام باقر (ع) از حضرت امیر المؤمنین نقل فرمود: دو چیز در زمین مایة امان از عذاب خدا بود: یکی از آن دو برداشته شد، پس دیگری را در یابید و بدان چنگ زنید، اما امانی که برداشته شد رسول خدا (ص) را، به امان باقی مانده، استغفار کردن است، که خدای بزرگ به رسول خدا فرمود: «خدا آنان را عذاب نمی کند در حالی که تو در میان آنانی، و عذابشان نمی کند تا آن هنگام که استغفار می کنند.» (حکمت 88) راه اصلاح دنیا و آخرت و درود خدا بر او، فرمود: کسی که میان خود و خدا را اصلاح کند، خداوند میان او و مردم را اصلاح خواهد کرد، و کسی که امور آخرت را اصلاح کند، خدا امور دنیای او را اصلاح خواهد کرد، و کسی که از درون جان واعظی دارد، خدا را بر او حافظی است. (حکمت 89) والاترین دانش و درود خدا بر او، فرمود: بی ارزش ترین دانش، دانشی است که بر سر زبان است، و برترین علم، علمی است که در اعضا و جوارح آشکار است. (حکمت 92) شناخت نیکی ها و خوبی ها از امام پرسیدند: «خیر» چیست؟ فرمود: خوبی آن نیست که مال و فرزندت بسیار شود، بلکه خیر آن است که دانش تو فراوان، و بردباری تو بزرگ و گران مقدار باشد، و در پرستش پروردگار در میان مردم سرفراز باشی، پس اگر کار نیکی انجام دهی شکر خدا به جا آوری، و اگر بد کردی از خدا آمرزش خواهی. در دنیا جز برای دو کس خیر نیست؛ یکی گناهکاری که با توبه جبران کند، و دیگر نیکوکاری که در کارهای نیکو شتاب ورزد. (حکمت 94) ارزش یقین و درود خدا بر او، فرمود: خوابیدن همراه با یقین، برتر از نماز گذاردن با شک و تردید است. (حکمت 97) ضرورت عمل کردن به روایات و درود خدا بر او، فرمود: چون روایتی را شنیدید، آن را بفهمید عمل کنید، نه بشنوید و نقل کنید، زیرا راویان علم فراوان، و عمل کنندگان آن اندک اند. (حکمت 98) احترام گذاشتن به مرزها و حدود احکام الهی و درود خدا بر او، فرمود: همانا خدا واجباتی را به شما لازم شمارده، آنها را تباه نکنید، و حدودی برای شما معین فرموده، اما از آنها تجاوز نکنید، و از چیزهایی نهی فرمود، حرمت آنها را نگاه دارید، و نسبت به چیزهایی سکوت فرمود، نه از روی فراموشی، پس خود را دربارة آنها به رنج و زحمت دچار نسازید. (حکمت 105) ره آورد شوم دین گریزی و درود خدا بر او، فرمود: مردم برای اصلاح دنیا چیزی از دین را ترک نمی گویند، جز آنکه خدا آنان را به چیزی زیانبار تر دچار خواهد ساخت. (حکمت 106) ارزش های والای اخلاقی و درود خدا بر او، فرمود: سرمایه سودمند تر از عقل نیست، و تنهایی ترسناک تر از خودبینی، و عقلی چون دوراندیشی، و بزرگواری چون تقوا، و هم نشینی چون اخلاق خوش، و میراثی چون ادب، و رهبری چون توفیق الهی، و تجارتی چون عمل صالح، و سودی چون پاداش الهی، و پارسایی چون پرهیز از شبهات، و زهدی چون بی اعتنایی به دنیای حرام، و دانشی چون اندیشیدن، و عبادتی چون انجام واجبات، و ایمانی چون حیا و صبر، و خویشاوندی چون فروتنی، و شرافتی چون دانش، و عزتی چون بردباری، و پشتیبانی مطمئن تر از مشورت کردن، نیست. (حکمت 113) ارزیابی عمل ها و درود خدا بر او، فرمود: چقدر فاصلة بین دو عمل دور است، عملی که لذتش می رود و کیفر آن می ماند و عملی که رنج آن می گذرد و پاداش آن ماندگار است. (حکمت 121) الگوهای کامل انسانیت و درود خدا بر او، فرمود: خوشا به حال آن کس که خود را کوچک می شمارد، و کسب و کار او پاکیزه است، و جانش پاک، و اخلاقش نیکوست، که مازاد بر مصرف زندگی را در راه خدا بخشش می کند، و زبان را از زیاده گویی باز می دارد و آزار او به مردم نمی رسد، و سنت پیامبر(ص) او را کفایت کرده، بدعتی در دین خدا نمی گذارد.(حکمت 123) شگفتی از ضد ارزش ها و درود خدا بر او، فرمود: در شگفتم از بخیل، به سوی فقری می شتابد که از آن می گریزد، و سرمایه ای را از دست می دهد که برای آن تلاش می کند. در دنیا چون تهیدستان زندگی می کند، اما در آخرت چون سرمایه داران محاکمه می شود. و در شگفتم از متکبری که دیروز نطفه ای بی ارزش، و فردا مرداری گندیده خواهد بود و در شگفتم از آن کس که آفرینش پدیده ها را می نگرد و در وجود خدا تردید دارد و در شگفتم از آن کس که مردگان را می بیند و مرگ را از یاد برده است، و در شگفتم از آن کس که پیدایش دوباره را انکار می کند در حالی که پیدایش آغازین را می نگرد، و در شگفتم از آن کس که خانه ی نابود شدنی را آباد می کند، اما جایگاه همیشگی را از یاد برده است. (حکمت 126) توجه به فناپذیری دنیا (امام وقتی از جنگ صفین برگشت و به قبرستان پشت دروازة کوفه رسید رو به مردگان کرد، ) و درود خدا بر او، فرمود: ای ساکنان خانه های وحشت زا و محله های خالی و گورهای تاریک ! ای خفتگان در خاک ! ای غریبان ! ای وحشت زدگان ! شما پیش از ما رفتید و ما در پی شما روانیم، و به شما خواهیم رسید. اما خانه هایتان ! دیگران در آن سکونت گزیدند؛ و اما زنانتان ! با دیگران ازدواج کردند؛ و اما اموال شما ! در میان دیگران تقسیم شد این خبری است که ما داریم، حال شما چه خبر دارید؟. (سپس به اصحاب خود رو کرد و فرمود:) بدانید که اگر اجازة سخن گفتن داشتند، شما را خبر می دادند«که بهترین توشه تقوا است». (حکمت 130) حقوق دوستان و درود خدا بر او، فرمود: دوست، دوست نیست مگر آنکه حقوق برادرش را در سه جایگاه نگهبان باشد: در روزگار گرفتاری، آن هنگام که حضور ندارد، و پس از مرگ. (حکمت 134) فلسفة احکام الهی و درود خدا بر او، فرمود: نماز موجب نزدیکی هر پارسایی به خداست، و حج جهاد هر ناتوان است. هر چیزی زکاتی دارد، و زکات تن، روزه، و جهاد زن، نیکو شوهر داری است. (حکمت 136) صدقه راه نزول روزی و درود خدا بر او، فرمود: روزی را با صدقه دادن فرود آورید. (حکمت 137) نقش پاداش الهی در انفاق و درود خدا بر او، فرمود: آنکه پاداش الهی را باور دارد، در بخشش سخاوتمند است. (حکمت 138) ارزش دعا، صدقه و زکات دادن و درود خدا بر او، فرمود: ایمان خود را با صدقه دادن، و اموالتان را به زکات دادن نگاه دارید، و امواج بلا را با دعا از خود برانید. (حکمت 146) ضرورت خود شناسی و درود خدا بر او، فرمود: نابود شد کسی که ارزش خود را ندانست. (حکمت 146) منتخب سخنان امام علی (ع) - بخش حکمت های نهج البلاغه - ( قسمت اول )