ژوزف لیستر

ژوزف لیستر جراح انگلیسی که ضد عفونی کننده‌ها را در اعمال جراحی رایج کرد به سال 1827 در «آبتون» انگلستان متولد. شد. او یکی از دانشجویان برجسته دانشگاه کالج لندن بود در سال 1852 درجه‌ی دکترای پزشکی خود را دریافت کرد. در سال 1861 جراح بیمارستان سلطنتی گلاسگو شد و هشت سال در این سمت باقی ماند. در خلال همین دوران بود که او برای اولین بار روش خود را در جراحی استریل ارائه کرد. لیستر که در بیمارستان سلطنتی گلاسگو مسئولیت بخش‌های ساختمان جدید جراحی را به عهده داشت از نرخ بالای مرگ و میر بیماران پس از انجام عمل جراحی وحشت‌زده شده بود. بروز عفونت‌های جدّی و خطرناک نظیر قانقاریا پس از عمل جراحی عارضه‌ای کاملاً معمولی بود. لیستر تلاش کرد بخش خود را از هر نظر پاکیزه نگه دارد ولی هیچ یک از اقدامات او در جلوگیری از مرگ و میر بالای بیماران سودمند نبود.

بسیاری از پزشکان بر این باور بودند که استنشاق بخار داروها باعث بروز این عفونت‌ها می‌گردد ولی توجیهاتی از این دست نمی‌توانست لیستر را قانع کند. وی در سال 1865 به مقالات از لوئی پاستور برخورد کرد و با خواندن آن تئوری میکروبی بیماریها اشنا شد. این امر یک نکته کلیدی را بای حلّ مشکلی که مدتها اندیشه لیستر را به خود مشغول کرده بود، فراهم آورد. اگر میکرب‌ها عامل عفونت باشند پس بهترین روش برای جلوگیری از بروز عفونت‌های پس از عمل جراحی از بین بردن آنها قبل از آنکه بتوانند به یک زخم باز هجوم بیاورند، بود. لیستر با استفاده از اسید کاربولیک به عنوان یک داروی میکرب‌کش اولین گام را در طریق انجام اقدامات ضدعفونی‌کننده برداشت. او قبل از انجام هر عمل جراحی نه تنها دست‌های خود را با دفت تمیز می‌کرد بلکه باید از تمیز بودن کامل ابزارها و وسایل پانسمان نیز مطمئن می‌شد. حتی برای مدتی برای ضدعفونی کردن محیط از اسپری اسید کابولیک در فضای اطاق عمل استفاده کرد. در نتیجه این گونه اقدامات میزان تلفات پس از عمل به شکلی چشمگیر کم شد. در سالهای 65-1861 نرخ مرگ و میر در بخش تصادفات مردان 45 درصد بود ولی تا سال 1869 این رقم تا میزان 15 درصد پایین آمد. اولین مقاله مهم لیستر در باب جراحی استریل در سال 1867 منتشر شد. البته همان‌گونه که در باب هر نظریه‌ی جدیدی معمول است، در ابتدا نظریات او را نپذیرفتند. در سال 1869 کرسی جراحی بالینی در دانشگاه ادینبورو به او پیشنهاد گردید و طی هفت سالی که در آن سمت قرار داشت صیت شهرت و معوفیتش در همه جا گسترده شد. در سال 1875 طی یک سفر علمی به آلمان سخنرانی‌هایی پیرامون نظریات و روش‌های خود ایراد کرد. سال بعد نیز سفر مشابهی به ایالات متحده داشت ولی هنوز اکثریت پزشکان متقاعد نشده بودند. در سال 1877 کرسی جراحی بالینی کینگز کالج لندن به لیستر داده شد و او برای مدتی بیش از پانزده سال در این سمت باقی ماند. انجام جراحی‌های استریل توسط او در لندن توجه فراوان محافل پزشکی را برانگیخت و زمینه‌ی پذیرش نظریات او را فراهم آورد. تا پایان عمر لیستر پزشکان در سراسر جهان اصول جراحی استریل او را پذیرفته بودند. کار جدید و بی‌سابقه لیستر افتخارات زیادی برای او به ارمغان آورد او که جراح مخصوص ملککه ویکتوریا شده بود مدت پنج سال ریاست انجمن سلطنتی پزشکان را به عهده داشت. لیستر که ازدواج کرده بود ولی فرزندی نداشت در سال 1912 در شهر «والمر» انگلستان دار فانی را وداع گفت. او هنگام مرگ 85 سال داشت. اکتشافات لیستر در کار جراحی تحولی بنیادین به وجود آورد و جان میلیونها میلیون انسان را نجات داد. امروزه نه تنها شمار کسانی که به علّت عفونت‌های پس از عمل جراحی جان خود را از دست می‌دهند بسیار معدود می‌باشد بلکه جراحی استریل باعث گردید تا بسیاری از مردم که به علت بیم از عفونت‌های پس از عمل جراحی حاضر به انجام آن نبودند بدون ترس از چنین مخاطره‌ای خود را به دست جراحان بسپارند و سلامت خویش را باز یابند. علاوه بر این امروزه جراحان قادر به انجام اعمال جراحی پیچیده‌ای هستند که مخاطرات بزرگ بروز عفونت‌ها به همان شدت سابق وجود داشت هرگز به آن دست نمی‌زدند. به عنوان مثال در قرن گذشته جراحی‌هایی که لازمه‌ی آن گشودن قفسه سینه بود، اصولاً مطرح نبود. گرچه روش‌های جراحی استریل امروزی با آنچه که لیستر انجام می‌داد متفاوت است ولی زمینه کاملاً مشابهی با ان دارد و در راستای اصول لیستر می‌باشد. برخی ممکن است مدعی شوند که نظریات لیشتر نتایج و فروع بدیهی و روشن نظریات پاستور است و او سزاوار آن نیست که افتخار مهمّی نصیبش گردد. اما با وجود آثار و نوشته‌های پاستور باز هم ضرورت داشت که فردی به میدان آید و روش‌های جراحی استریل را گسترش داده و آن را همگانی سازد. حضور پاستور و لیشتر در این کتاب به خاطر آن نیست که آنها کشف مشابهی را دوباره تکرار کردند. کاربردهای تئوری میکربی بیماری‌ها آمچنان گسترده و مهم است که حتی اگر افتخار و اعتبار مربوط به آن تقسیم گردد، پاستور، لیوون هوک، فلمینگ و لیستر همگی حقاً سزاوار آن هستند که در این فهرست جای داشته باشند. برای قرار دادن لیشتر در جایگاهی تقریباً بالا در این فهرست نیز ممکن است اعتراضات احتمالی دیگری را برانگیزد. تقریباً بیست سال قبل از اینکه لیستر کار خود را ارائه دهد. «ایگناز سملویس»‌پزشک مجارستانی (‌1865-1818)‌ که در بیمارستان مرکزی وین کار میکرد مزایا و نتایج حاصل از انجام اقدامات گندزدایی را در هر دو زمینه جراحی و مامایی به روشنی نشان داده بود. با این حال گرچه سلموس به درجه‌ی استادی رسید و کتاب بسیر خوبی تألیف کرد که در آن نظریات خود را در این باب مطرح کرده بود ولی روی هم رفته نادیده گرفته شد. این ژوزف لیستر بود که با نوشته‌ها، سخنرانی‌ها، بحث و گفتگو نشان دادن عملی کار خود توانست پزشکان را به انجام کارهای ضد عفونی کننده در امور پزشکی متقاعد کند.